Dag 44, La Souterraine
0 km, cumulatief: 1032 km

Lieve lezers,
Wat ik jullie gisteren onthouden heb, is dat ik aan het einde van de middag te horen kreeg dat de Franse overheid ook het departement Dordogne oranje heeft gekleurd. Omdat de Nederlandse regering het Franse beleid volgt, betekent dat onvermijdelijk dat ook het Nederlandse reisadvies voor de Dordogne een dezer dagen op oranje zal springen en niet-noodzakelijke reizen daarheen sterk ontraden worden.
Het is verschrikkelijk jammer, ik had nog zo graag drie weken doorgegaan zoals oorspronkelijk gepland, of anders twee weken zoals ik een paar dagen terug had besloten, maar nu is het over. Ik bel met René en Ilona, en ik baal.
Vandaag blijf ik hier, morgen loop ik mijn laatste etappe naar Marsac, waar ik maandag op de trein stap naar Limoges, en helaas, niet door naar de Dordogne, maar via Parijs en Brussel terug naar Nederland.

Vanochtend neem ik afscheid van Soufiane. Net als met mijn mede-pelgrims Nils en Tine had ik ook met hem de afgelopen tijd een bijzondere band opgebouwd, je kiest ervoor samen te wandelen, bent in zekere zin tot elkaar veroordeeld, past je aan elkaar aan en steunt elkaar. Het was een bijzondere man, niet altijd gemakkelijk als persoon, ook niet in onze half Engelse, half Franse communicatie. Hij heeft veel van me geleerd, zei hij en hij voelde soms ook als een tijdelijke pleegzoon. Het duurt vandaag wel tot 11 uur tot hij klaar is om eindelijk te vertrekken, en ik mijn eigen gang kan gaan.
Gastvrouw Claudine is ook weg maar heeft me gisteren uitgelegd dat ik naar de zaterdagochtendmarkt naast de kerk kan gaan, daar op zoek moet naar een dikke man met rood haar, Max, en die heeft de sleutel van de crypte: de ruimte onder de kerk, en de oorspronkelijke kerk van rond het jaar 1000, op zijn beurt weer gebouwd op de restanten en een Romeinse villa. Zo gezegd, zo gedaan. Na wat vragen stuit ik op Max, achter een groentenkraam. Rood haar? Nou ja, van wat er nog van over is, is het grijs met een lichtrode gloed. ‘U bent Max?’ vraag ik. ‘Dan bent u een pelgrim’, is zijn directe antwoord. Hij laat alles uit zijn handen vallen, vertelt dat hij in de jaren ‘50 in Zierikzee gewerkt heeft aan de wederopbouw na de watersnoodramp, gaat naar de kerk om wat Engelstalig informatiemateriaal op te halen en loopt met me mee naar de crypte, als ik na afloop maar het licht uitdoe en de deur dichttrek. Heel bijzonder is die crypte niet, het verhaal wat mij betreft wel.
Daarna doe ik wat boodschappen voor morgen en overmorgen, ga terug naar de gite en maak nog een wandeling naar een kasteelruïne in de buurt en in het naastliggende bos. Ik mis het lopen, ook al regent het, het is maar een klein rondje voor mijn gevoel, maar bij terugkomst staat de klok tot mijn verbazing op 13 kilometer (maar ik tel ze niet mee als tochtkilometers), zonder rugzak is het blijkbaar een fluitje van een cent.
Om 17 uur komt - zoals aangekondigd door Claudine - Jean-Paul aan, een Fransman van mijn leeftijd die onderweg is vanaf Vezelay. Een nieuwe pelgrim, dus weer even ‘aftasten en snuffelen’, ik maak hem blij met de Maps.Me-app om de route te volgen. Het regent en stormt, we lopen naar het centrum om goed te eten, en hebben een goed gesprek onder het genot van een fles wijn.
Morgen zal het wel weer regenen. Het is alleen niet te hopen dat het al te veel waait.

Jullie hebben nog een verhaal van mij tegoed. Ik wilde het bewaren voor een saaie dag dat ik weinig te vertellen had, maar het is nooit saai en helaas zijn er - behalve morgen - geen dagen meer dat het dat kan worden.
Het is het verhaal over de achtergrond van de pelgrimstocht naar Santiago de Compostela, voor wie dat niet kent en daarin geïnteresseerd is.

De katholieke kerk kent van oudsher drie belangrijke pelgrimsbestemmingen, alle naar plaatsen waar de apostelen van Jezus liggen begraven: Jeruzalem, Rome (waar Petrus en Paulus liggen) en Santiago de Compostela. Deze ‘Santiago’ is de Spaanse vertaling van ’Jacobus’, en wel ‘Jacobus de Meerdere’. Jezus had volgens het evangelie twee discipelen die Jacobus heette: de ‘Meerdere’ werd zo genoemd omdat hij met Petrus en Johannes een van zijn lievelingsleerlingen was, de ‘Mindere’ was de broer van Jezus. Die Jacobus de Meerdere (waarom doen we in Nederland eigenlijk zo duur met ‘Jacobus’, de Fransen zeggen gewoon ‘Jacques’, de Engelsen ‘James’, ‘Jacob’ past in die traditie veel beter) zou volgens de legende na Christus’ overlijden naar Spanje zijn vertrokken om daar het geloof te verkondigen, zijn teruggekeerd naar Jeruzalem, daar gestorven zijn en zijn lichaam zou vervolgens naar Spanje zijn gebracht, om te worden begraven, en wel in het meest noord-westelijke puntje...
Rond het jaar 1000 zou iemand in die contreien ‘s nachts een lichtbundel hebben gezien vanuit de hemel op een akker, daar werden botten gevonden (er lag daar een oude Romeinse begraafplaats) en van wie konden die anders zijn… dan van Sint Jacob.
In die tijd was een groot deel van Spanje in handen van de Moren, behalve het uiterste noorden, en het katholieke Europa had zijn handen vol stand te houden. Naast de militaire strijd kon men wel wat propaganda (tegenwoordig noemen we dat eufemistisch ‘marketing’) gebruiken. Of het daarom is dat deze legende ‘bedacht’ is (misschien wel een oude variant van ‘fake news’) of dat het in die context goed uitkwam daar een pelgrimsbestemming te stichten, vertelt het verhaal niet.
De beloning van de voltooiing van de pelgrimage naar Santiago mocht er zijn: je kreeg met het volbrengen van de pelgrimage een ‘aflaat’ in de vorm van korting op een derde van je tijd in het vagevuur*, tijdens een heilig jaar (dat is het jaar waarop de feestdag van Sint Jacob op een zondag valt, op 25 juli) kreeg je zelfs een volledige kwijtschelding. Daarvoor moest je wel wat doen: de pelgrimstocht was zwaar en lang, men liep in groepen, in tegenstelling tot tegenwoordig waarbij de meeste pelgrims alleen gaan, in die tijd was zo’n tocht niet zonder gevaar, en je moest de hele voettocht ook weer terug naar huis maken. Bovendien stak het nauw. Herman Vuijsje formuleert dat prachtig in zijn boek ‘Pelgrim zonder god’ (1991), als hij het heeft over het moment dat je als pelgrim “in een staat van oprecht berouw over je zonden (…) Santiago’s kathedraal betrad. Zag je op dat moment bijvoorbeeld een aantrekkelijke vrouwspersoon staan, en koesterde je daarbij een verkeerde gedachte, dan ging je hele eeuwigheid naar de bliksem en kon je weer overnieuw beginnen.” Dat waren nog eens andere tijden.
In de jaren ‘60 en ‘70 van de vorige eeuw liepen de kerken leeg en liepen er nog maar een handje vol mensen jaarlijks naar Santiago. Daarna kwam een opleving, Santiago kreeg van de EU de status van ‘cultureel erfgoed’, er kwam geld, en tegenwoordig (behalve dit jaar dan) arriveren er jaarlijks honderduizenden mensen. De aflaat is niet meer, een kleine minderheid loopt de tocht nog met religieuze motieven, het overgrote deel doet ’m vanwege de sportieve uitdaging, het wandelen door de natuur, de culturele bezienswaardigheden langs de route (voornamelijk kerken), de ontmoeting met medepelgrims en anderen onderweg, of om (meer individualistische) spirituele redenen. Behalve het laatste spreken mij de andere motieven mij wel aan, of heb ik die althans ervaren in de afgelopen zes weken.

* Voor wie dat niet weet: de eerste 1200 jaar van het christendom kende men alleen de hemel en de hel. Het was zwart of wit, al eeuwen bediscussieerden theologen hoe hiermee om te gaan, zoekend naar meer nuance, en in de 13e eeuw kondigde de Katholieke kerk officieel af dat er een ‘vagevuur’ was: bijna iedereen begaat weleens een zonde, en afhankelijk van de omvang daarvan moet je na je dood een tijd in het vagevuur doorbrengen, om die zonden ‘weg te branden’ alvorens je alsnog toegang krijgt tot de eeuwige zaligheid in de hemel. De protestanten hebben later de constructie van het vagevuur verworpen, ik ben geen expert, maar het is volgens mij daarom dat het bij streng gereformeerde nog steeds zo is: een enkeling zonder zonden gaat naar de hemel, voor de rest wacht enkel hel en verdoemenis.
Net zo’n construct werd overigens ooit bedacht met het ‘Voorgeborchte’: je kan volgens de christelijke leer niet in de hemel komen als je niet tenminste christelijk gedoopt bent, dus werd er een soort ‘voorportaal’ bedacht. Daar bevinden zich onder andere de grote namen uit het voorchristelijke Oude Testament (Abraham, Mozes, de profeten, etc.), de grote Griekse wijsgeren (aan wie de vroegchristelijke theologen veel hebben ontleend) en alle jonge baby’s die sterven voordat ze worden gedoopt, en dat waren er vroeger nogal wat. Paus Benedictus heeft 13 jaar geleden verordonneert dat die ongedoopte baby’s voortaan direct naar de hemel gaan. Ook het hiernamaals gaat met zijn tijd mee.

Geschreven door Frans.de.kruif