Tijd om de balans op te maken van deze spannende en avontuurlijke reis.
Maar voor ik dit verhaal begin wil ik iedereen die de verslagen zo trouw heeft gelezen de afgelopen weken daarvoor bedanken. Het was een stimulans om te blijven schrijven. Alle leuke reacties hebben mij daar enorm in gesteund.

We hebben heel wat landen in Oost Europa aangedaan. (overigens benoemt men daar deze regio als Midden Europa). Via Duitsland naar Tsjechië, Slowakije, Polen, Oekraïne, Moldavië, Roemenië, Hongarije naar Oostenrijk.
Allen landen die tot Europa behoren, maar Oekraïne en Moldavië behoren niet tot de EU. Roemenië geen Schengenland, Hongarije weer wel. Dat merk je nog eens extra als je van de ene grens naar de andere reist. Na onze vorige reis wisten we al wat te verwachten bij de grensovergangen: vooral veel geduld.
We ervaarden een langzame overgang van rijkdom naar armoede. Tsjechië met de populaire hoofdstad Praag, Slowakije ook nog een comfortabel en qua natuurschoon mooi land.
Oekraïne met een enorme achterstand op infrastructuur, wonen, leven en toerisme.
Dat Moldavië, volgens zeggen het armste land is, is een indruk die wij niet kunnen bevestigen.
Het noorden van Roemenië, waar we eindelijk echt kennis maakten met de Karpaten en zijn prachtige landschappen. Het kleurrijke deel van het land, een andere ervaring dan wij vorig jaar hadden van het meer zuidelijke deel van dit land. Hongarije, wederom het land waar we maar even geweest zijn. We leerden dat Hongarije niet alleen maar vlak is, maar ook een meer heuvelachtig deel met bossen heeft.
Het reizen en beleven van deze landen was voor ons ‘gemakkelijk’ gemaakt vooral door onze uitstekende reisbegeleiders Jan en Liesbeth. Wat er achter de schermen telkens weer voor ‘gedoe’ was, is deels gelukkig aan ons voorbij gegaan.
Helaas zijn de wegen in Oekraïne ons erg tegengevallen. Het is geen land om met de caravan doorheen te trekken. Een camper is wellicht iets meer bestand tegen al dit geweld.
De Moldavische wegen waren zeker niet beter, misschien minder gaten maar wel met zeer slecht gerepareerde wegen, uitgefreesde vakken in de weg en hobbels overdwars.
Wat kun je dan weer genieten van een normale infrastructuur zodra je in de meer Westerse landen komt.
Maar voordat dit in deze landen verbeterd is, zijn zij generaties of miljarden EU steun verder. Voor het gemak vergeet ik dan nog even het afbreken van leegstaande en verlaten fabrieken en kazernes van het oude communistische bewind.

Onze voornaamste wens was om Oekraïne en Moldavië te zien.
We hadden het spectaculairder verwacht, maar wat dat moest zijn, daar hadden we geen beeld van.
Mede door het minder goede weer de eerste weken, oogde Oekraïne wat grauwer.
Toch hebben we er culturele hoogtepunten beleefd.
Zo was er L’Viv met zijn gezellige en sfeervolle oude stad en een operette in het mooie operagebouw van deze stad.
We bezochten uitgebreid het klooster bij Kremenets met zijn nieuwe gouden koepels. Waar wij met hoofddoeken op de kloostermaaltijd zaten te eten in de refter van het klooster. Het klooster dat er van veraf spectaculair uitzag, maar van binnen tegenviel.
Topdag was het bezoek aan het Hutsul museum in Kolomyia, met de gepassioneerde gids die ons in perfect Engels vertelde over deze stam met een hun prachtige volkskunst.
Echter lokale kunstnijverheid hebben we gemist. Misschien hebben we onvoldoende de gelegenheid genomen om daar naar te zoeken. In de Oekraïne is er maar beperkt iets te vinden. We kochten een geweven tapijtje, waarvan we de illusie hebben dat het echt lokaal gemaakt is. Bij alle andere souvenirstalletjes konden wij ons toch niet aan de indruk onttrekken dat de afkomst ervan China zal zijn. Ook hier dus.
Samen maakten we een prachtige tocht door de bossen van de Oekraïense Karpaten met mooie vergezichten (en te slechte wegen om met de caravan te berijden).
Vanuit Chevernitsi was er het bezoek aan het oude kasteel Khotyn aan de oever van de Dnjepr en alsmede ook de lange busrit ernaartoe.
In Moldavië herinneren wij ons met name de mooie sfeervolle omgeving bij de grottenkloosters van Tipova langs de rivier de Djnestr. En de oude grot die als kerkje fungeerde.
Het bezoek aan Transnistrië, waarbij ik Peter (die met buikklachten thuis bleef) zo gemist heb, was meer het idee er geweest te zijn. Hij had er zo naar uit gekeken om een keer dit bijzondere communistische staatje te bezoeken.
De volgende dag hadden we een onverwacht concert in Chisinau, i.p.v. een folklore avond. Wat een mooi concert!
In Roemenië was het ongecompliceerde bezoek aan een kerkje in Darmanesti, met onze vreemde Nico, gids/cq campinghouder, een verrassing, met daarna een maaltijd op de camping. Naar zeggen met zijn eigen biologische groente en vlees.
De vele (illegaal gestookte) drankjes Palenka die wij van hem en overal elders aangeboden kregen. Altijd zelf gebrouwen. Sommigen vies en sommigen lekkerder, al naar gelang het gebruikte fruit om de drank van te maken.
Verder was er culinair niet veel verheffends. De variatie in de maaltijden was beperkt. De bietensoep zullen wij niet missen, ook het vele varkensvlees niet. Des te verrassender waren de onverwacht sfeervolle lunches in Moldavië, buiten onder een afdak. De eenvoudige landwijn in stenen karaffen op tafel gezet. Soms met folklore muziek erbij. Al houden wij niet van dansen, de sfeer eromheen en de moeite die de mensen doen om hun tradities te tonen zijn hartverwarmend.
De prachtige met fresco’s beschilderde kloosters, waarbij vooral ons tochtje samen eruit sprong. We bezochten het klooster Voronet en in de bergen het verscholen klooster Doroteia. Juist omdat wij samen van de rust en mystiek bij de kloosters konden genieten, zonder groep (ja helaas, dit keer toch even memoreren) of andere schaarse toeristen.
Maar zonder de vele excursies en soms uitstekende en soms minder goede uitleg van de gidsen, hadden wij deze landen niet kunnen leren kennen!!
In economisch opzicht zijn de verschillen merkbaar. Van Tsjechië tot een dieptepunt in Oekraïne en weer verbeteringen richting Hongarije.
Juist in de Oekraïne hadden wij veel boerenkarren verwacht, maar daar was het vervoermiddel oude treinen, trolleybussen en oude auto’s. De keurig verzorgde kleine stukjes grond waar men allerlei groente en fruit verbouwde. Samen met de koe het bestaansrecht van de mens. Een andere manier van overleven is er niet.
Komen we dan in Moldavië dan zien we uitgestrekte stukken landbouw.
Coöperaties volgens onze gids. Maar welke kan gaat die geldstroom op? Is dat land echt het armste land, of verdwijnt er te veel onder de tafel. Je wilt het niet meemaken, maar Peter en Japik hebben het aan den lijve ondervonden met de boete die te voorkomen was door euro’s te tonen. Ook onze bus werd een keer aangehouden, blijkt dat de buschauffeur ‘de juiste mensen kende’ en er al snel weer doorgereden kon worden.
De prijs van een broodje in deze landen omgerekend 10 tot 30 cent. Een kopje koffie maximaal 70 cent. Maar waar je die koffie dan moet drinken? Cafeetjes zijn er, jawel. Maar veelal zitten hier al heel vroeg oude mannetjes met teveel Palenka of bier op de dag door te komen.
De hardwerkende vrouwen, meestal op het land in de weer, of op de tram zoals in L’viv. En ondanks de armoede in de dorpen worden de tuin en de bloemen liefdevol verzorgd. In ieder dorp zien we stalletjes of winkeltjes waar bloemen (plantjes) worden verkocht.
Wat gaat de hoger opgeleide jeugd dan doen? Zorgen voor hun familie en in hun eigen land blijven of het hogerop zoeken en vertrekken naar het buitenland om daar hun diploma te behalen waarmee zij in Europa een baan kunnen vinden?
Voordat deze twee landen überhaupt EU waardig zijn, moet er nog heel veel gebeuren.
Bijvoorbeeld moet er dan nog eerst een onderscheid komen in cyrillisch schrift en Latijns schrift. De Russische taaloverheersing in Oekraïne zal mede niet bevorderend zijn voor een goede integratie.
De gidsen in Oekraïne die steeds bevestigden dat zij streven naar de EU, met alle voordelen en bescherming die het zou kunnen bieden, maar aan de andere kant ook een bedreiging zou kunnen bieden richting Rusland.
Hoeveel generaties moeten daar nog overheen gaan? Een politieke discussie, maar door wat wij gezien hebben nog maar eens bevestigd dat dit niet simpel op te lossen.
Beide landen met een religieuze traditie. Hele gezinnen die mooi uitgedost naar de kerk gaan. In de kerk zitten is niet altijd nodig, met een luidspreker is de preek ook buiten te horen en spelen de kinderen op de trappen van de kerk. Gelukkig dat dit kan, een preek duurt meer dan 2 ½ uur.
Komen we in Roemenië, worden de wegen beter, maar neemt het aantal boerenkarren toe.
Zijn de winkels weer iets beter gevuld, zien we weer grotere ketens zoals Lidl.
Is Hongarije dan beter? Wellicht wel. De welvaart neemt toe. De huizen worden groter en mooier. De dagelijkse boodschappen worden in de grotere supermarkt duurder. Er zijn weer terrasjes en wij als zuinige Hollanders eten en drinken er ‘goedkoop’ in een restaurant.
En zo komen we weer langzaam in de bewoonde wereld en voor je het weet zitten we op de supermooie snelwegen van Oostenrijk en Duitsland. De overvolle campings waar hele gezinnen een lang weekend vieren.
We gaan naar huis, verlangen naar onze ‘eigen’ douche. We ruilen onze ‘caravan thuis’ weer in voor ons ‘woonhuis thuis’ in Soest.
En dat met een bulk aan ervaring rijker!

Geschreven door Peter.en.Eelke.op.stap