Geschreven 27 september, op iets meer dan 100km Assisi.
Geplaatst op 5 oktober, dag van de leraar, daags na het Feest van Franciscus.
Met naschrift op 6 oktober.

Onderwerp: leraarschap, frustraties en vreugde.

Een jaar geleden......


Op zaterdag 29 mei 2021 wandelde ik een etappe van het Trekvogelpad en appte met enkele mensen hoe ik me voelde. Het was de laatste week van het hybride lesgeven, dus: 2 dingen die ieder 100% van je concentratie vragen, fysiek en online lesgeven, tegelijk moeten doen binnen onmogelijke randvoorwaarden). Ik constateerde zelf dat ik op t randje van een "burnout" was. Er werd meteen heel goed op gereageerd door mijn leidinggevenden, o.a. "was jij niet al lange tijd van plan een voettocht te gaan maken?" Mijn opgespaarde levensloopverlof moest urgent geliquideerd, een oudleerling en een oudcollega waren bereid me te vervangen, ik ging na jaren uitstel - alsnog op pad.

Als vorig jaar mensen in Frankrijk me vroegen wat mjn motief voor de pelgrimage was, zei ik, zelf overtuigd: van burnout herstellen. Dat accepteerde iedereen die zelf ooit 'alleen maar' online had lesgegeven aan pubers. Ik ben er trouwens goed hersteld van teruggekomen. Inmiddels zie ik het hybride gedoe eerder als aanleiding dan als oorzaak, maar zover was ik vorig jaar nog niet.

Expeditie lerarenagenda
Ik deed voorjaar 2021 ook mee aan een project "beroepsbrieven" van het Kohnstamm instituut vd UVA. Was via linkedin gerecruteerd, misschien wel vanwege mijn vele bozige posts ;-). Een inspirerende onderzoeker (zelf in filosofie afgestudeerd) stelde goede open vragen, met haar en een fantastische bevlogen collega uit het speciaal basisonderwijs wisselden we handgeschreven brieven uit over onze vreugde en verdriet in het onderwijs.
Het deed me goed. Ik kon m'n frustraties uiten, maar ook, daaraan voorbij, de bronnen van mijn leraarschap inbrengen. Ik voelde me gezien en erkend. Als "onderzoeksproduct" verscheen er een pdf met per docent een "narratieve impressie" en een analyse over "adaptief vermogen" en "toekomstbestendig leraarschap". De mijne plak ik, met toestemming, hieronder. Daarop volgt een terugblik van mijzelf aan het einde van mijn reis.

Bron:
https://expeditielerarenagenda.nl/product/beroepsbrieven-12-korte-verhalen-over-leraren/

"Wijze eik"

*"Cynisme is teleurgestelde liefde;
een gevoel dat
misschien wel vervelender
is dan verdriet, angst of
schaamte. Een eeuwige
verwachting, anticipatie, ja
zelfs hoop op iets waarvan
je al hebt opgegeven dat
het ooit zal komen, maar
niet kan stoppen om
ernaar te verlangen. Voor
Ariël de kleine
zeemeermin was het lopen
op het land, voor de
vliegende avonturier Peter Pan
was het nooit
opgroeien en voor Bram
de leraar is het:
lesgeven
met het gevoel
erkend te worden.
Bram is leraar
met diepe dalen maar ook
hoogtepunten; voelt zich
soms een treurwilg maar
andere momenten een
gewortelde, wijze eik.*

Bram is een goede vader, luie tuinman,
vrijetijdspredikant, een boswachter in zijn
dromen maar bovenal - en het liefst - leraar. Graag is hij met zijn leerlingen,
maakt verbinding met hen, leert hen
samenwerken, luisteren en leven. Veel
van zijn leerlingen houden contact met
hem na het behalen van hun diploma.
Niet omdat ze zo goede vrienden zijn
geworden, maar omdat ze diegene lastig
los kunnen laten die hen een gevoel van
liefde gaf. Geen broederlijke
liefde noch vaderlijke liefde, maar de
liefde van leraar: een soort liefde die
zegt ‘ik zie jou, doe maar waar jij goed in
bent en dan help ik je daarbij’.

Bram wil zo graag leraar zijn dat het soms
pijn doet. Pijn als het niet gaat zoals hij voelt dat het moet gaan. “ICT maakt onderwijskwetsbaar” zegt hij dan bijvoorbeeld,
wanneer een toets tegelijkertijd in de klas
gemaakt wordt als door leerlingen thuis
waarbij de helft hun wachtwoord is
vergeten, bij de een de wifi het niet doet en
bij de ander de app niet werkt.

De laatste tijd
is de pijn vaak aanwezig en wordt deze
groter en kleiner, en weer groter en roder en
groter. De pijn is een goede vriend en is er,
doch in geringe mate, altijd al geweest. Het
is een pijn die zijn persoonlijke en
professionele zelven met elkaar verbindt en
waardoor hij moet toegeven dat school zijn
comfortzone is, in plaats van thuis. Dat ‘er
zijn voor zijn leerlingen’ zijn roeping is, en
hem op momenten makkelijker afging dan
het er zijn voor zijn kinderen. Een pijn waar
hij het soms zelf niet mee eens is, maar die
nu harder en harder op zijn voordeur klopt,
de deur platloopt en naar binnen walst. De
pijn die zichzelf vandaag voorstelt als burn-out.

Hoewel het hybride lesgeven tijdens de
corona lockdown de aanleiding was voor de ongewenste bezoeker, is het onderliggende
gevoel van Bram miskend te zijn. Miskend
door hoe het onderwijs beter moet, en niet-leraren te vaak dokter spelen zonder een
artsendiploma. Miskend door de lumpsum
bedoeld voor leerlingen die door het
schoolbestuur en hun eindeloze missies en
visies wordt opgebrand. Miskend door, net
als de gemiddelde leraar, te moeten werken
in een uitgekleed budget. Uit gesprekken met
collegae en leidinggevenden blijkt dat ze
hem erkentelijk zijn voor zijn hart en ziel;
zijn harde werk en dat doet goed. Maar om
als wijze eik vogelnestjes te dragen, insecten
te behuizen en te zorgen voor het bos, moet
de basis op orde zijn. Er kan een mooie visie
op duurzaamheid liggen, maar zonder budget
voor voldoende licht, water en bodemleven
voor bomen om te groeien, is er uiteindelijk
geen bos meer om te beschermen (hoe zeer
de eik zijn best ook doet).

Tijd voor verandering, vindt Bram, maar
niet zonder zijn huidige verandering, het
tumult van een burn-out, te onderkennen.
Een wandeltocht dus om te bezinnen, de
bomen te voelen en het weer eens te
worden met zichzelf en zijn wortels. Een
tocht van dagen, weken, maanden, met
een tentje op zijn rug, weg gekeerd van
zijn passie waarmee het leven van alle
dag de afgelopen decennia werd gevuld.
Geknapt en gebroken. Opgekrabbeld. Op
zoek naar wat er geleerd kan worden
door de buitenlucht, voet na voet, dag na
dag, de glorie tegemoet."



Adaptief vermogen

Bram voelt zich erkend voor zijn bijdragen en harde werk, door zijn collega’s en leidinggevende. Hij is een gepassioneerde
leraar, maar voelt zich miskend doordat het
onderwijs systeem (bijvoorbeeld het
bestuur en andere niet-leraren die zich met
onderwijs bemoeien) niet in de
randvoorwaarden van goed onderwijs
voorziet. Hij kan niet de leraar zijn die hij wil
zijn. Hij heeft de indruk dat het beter moet
met het onderwijs terwijl hij daar geen
stem in heeft. Hij wil het goed doen, maar
dat gaat niet altijd en dat doet hem pijn.
Die pijn, het gevoel niet te kunnen doen wat
het beste is voor zijn
leerlingen in combinatie met het gevoel
miskend te zijn, hebben geleid tot de burn-out.

*Toekomstbestendig
leraarschap*


Bram heeft een burn-out; hij voelt zich
miskend, terwijl hij toch al jaren leraar in
het voortgezet onderwijs is. Hij is het
beste als hij in contact is met zijn
leerlingen, er voor ze is. Zijn doel is om
door de burn-out te komen en zijn passie
voor het onderwijs opnieuw uit te vinden
op een manier dat hij grenzen herkent
tussen wat mogelijk en wenselijk is, en
tussen zijn professionele en persoonlijke zelf."

Tot zover het citaat uit de pdf van expeditie lerarenagenda

Terugblik een jaar later door "Bram" zelf:
d.d. 27 september 2022

Ik moest destijds huilen toen ik dit verhaal ontving. Enerzijds omdat er zo goed, wezenlijk goed, gezien en verwoord was hoe ik ben als leraar. En wat 't me kost om zo te zijn. En waarom ik deze roeping (want dat is 't) met zoveel passie uitleef.
Maar ik moest ook huilen vanwege die miskenning. Persoonlijk heb ik werkelijk niet te klagen gehad over positieve feedback van leerlingen, ouders, collega's, schoolleiding. "Carriere" heb ik niet gemaakt omdat ik dat niet ambieerde: gewoon docent is immers het mooiste wat er is! En ik heb mijn "tuintje", of eigenlijk 3 of 4 tuintjes (la,gr, religious education, CLIL) zowel vakinhoudelijk als didactisch als pedagogisch steeds onderhouden, omgeploegd en bemest. In tegenstelling, helaas, tot de 'fysieke' tuin thuis ;-).
Toch klopt het wel, die 'systeem-miskenning' van de wijze eik. In de tijd van 1990-2021 is de "status" maar vooral invloed van docenten binnen het onderwijsbestel enorm afgenomen. Van kolonel tot sergeant las ik ergens. Speciaal universitair opgeleide docenten beleven dat we vooral als hoge kostenpost worden gezien. Dat terwijl de Finse collega's wel zelf beleid op scholen maken en trots zijn op hun felbegeerde en hoogopgeleide beroep. Maar uit de Finse hemel plukt iedereen zijn eigen vruchten, en laat weg dat ook daar de resultaten meteen kelderden toen er minder geinvesteerd werd. "Cost effective" is onderwijs aan pubers nooit volgens mij.
Academici zijn trouwens op scholengemeenschappen steeds schaarser, zeker in de onderbouw. Velen vluchten dan maar naar de categorale gymnasia - die ik in meerdere opzichten als reservaat zie. Terzijde. Ook salaris laat ik hier buiten beschouwing, het mijne kan ik niet eens onthouden.

Maar "ik ga iets anders doen" hoor je op school steeds vaker, juist van zeer getalenteerde en ambitieuze collega's die echt wat bereiken met hun leerlingen, inhoudelijk en pedagogisch. Ik gun het ze natuurlijk en feliciteer ze altijd. Maar vervolgens blijkt dat "iets anders" meestal direct, soms indirect, gefinancierd te worden uit de zgn. lumpsum die koepels-van-schoolbesturen (! dit is cruciaal! lees dus niet: schOlen!) van OC&W ontvangen: x,- € per leerling.
Dat, en vooral de tijd&aandacht die we steeds aan al die ingehuurde ideeen (soms goede) van al die "iets-en anders" moeten geven, dat voelen veel leraren inderdaad structureel en ten diepste als 'miskenning'. En het leidt, mede, tot een kwalitatief en kwantitatief lerarentekort en tot dalende onderwijsresultaten.... daar ga ik weer!

Verzuring
Maar om daar steeds cynischer van te worden en te verzuren, daar ben ik zElf verantwoordelijk voor. En daarin wil ik de laatste 10 jaar proberen me anders op te stellen. Ik heb namelijk fijne mensen om me heen: mijn eigen leidinggevende, de schoolleiding, het team en twee vaksecties. Ik hoef niet bij elke post van Ton van Haperen (die het systeem m.i. heel goed begrijpt) "zie je wel" te denken.
Ik hoef niet boos te worden bij de ochtendkrant en door journalisten aangestuurd op de fiets naar school te stampen vol negatieve energie.
Ik kan -soms, een beetje - invloed aanwenden op 'n paar thema's die me aan het hart liggen door ze bij de juiste mensen onder de aandacht te brengen. Vooral als het me lukt vervolgens ook los te laten wat er vervolgens mee gebeurt ;-).

In de reacties van oud-leerlingen krijg ik vaak genoeg terug dat ik iets heb mogen betekenen. In hun levens. Bij succesvol gediplomeerden en bij degenen die een moeilijke schooltijd hadden, al dan niet door mijn vak. Dat vak is zowel cruciaal, omdat het eisen stelt en werelden opent, als inwisselbaar: andere docenten betekenen via scheikunde of bewegingsonderwijs iets bij hun leerlingen. We hebben dus wel de ruimte nodig om juist dAt te kunnen - ook als er even geen "meetbare resultaten" door de benchmark gehaald kunnen worden om ons onderling tegen elkaar uit te spelen.
Met de ervaringen van onze leerlingen, nog meer dan de lesinhoud vermoed ik, betekenen
docenten ook iets in de samenleving van de toekomst. Wie dAt beseft zou toch niet "iets anders" willen gaan doen? Wel beaef ik heel goed hoe kan zwaar en frustrerend lesgeven kan zijn, en het wordt t op de moeilijkste scholen/klassen niet beter gefaciliteerd. Vandaar die reservaten.

Sabbatical als bindings-toelage?
Daarbij heb ikzelf dan wel de luxe gehad dat ik 2 jaar achtereen een nazomer lang m'n hoofd mocht leegmaken. Het heeft volgens mij niemand anders dan mijzelf geld gekost, maar het vervangen alleen al was wel een belasting voor enkele mensen - bij deze: veel dank daarvoor!
Ik heb al wandelend de frustraties van 20 jaar Zwolle, 34 jaar onderwijs en 57 jaar Michael tegen t licht mogen houden. En schoon schip gemaakt. Hopelijk houd ik 't nu vol tot m'n pensioen: ik zie niet meer op tegen die laatste10 jaar. Maar ik heb ook ontdekt dat ik lesgeven niet zo mis als ik dacht. Er bestaat nog iets wezenlijk anders dat me raakt: pelgrimeren, ontmoeten, schrijven, ontwikkelen.

Ik zou me dus kunnen voorstellen....dat een goede opfrisverlofregeling voor leraren goedkoper en beter uitpakt dan, weer uit lumpsumgeld "task forces lerarenwerven" op zijinstromers laten jagen. Er is, misschien, ook wel een lerarentekort? Maar er is in lumpsumland zeker een goede-ervaren-leraren-lek.
Maar: Goedkoper? Dat ook. Namelijk: als er daardoor
meer ervaren leraren, meer dienstjaren in het primair proces blijven werken. Als de kosten van opleiden en bijscholen langer rendement opleveren. Als er minder lumpsumgeld aan burn-outs, aan vervanging, aan commerciele bureaus voor vervanging hoeft te worden uitgegeven.
Verzuring en burnout voorkomen is ook beter voor leerlingen, leerresultaten, schoolleidingen - en vooral voor docenten zelf, om van hun gezinnen nog maar te zwijgen.

Ik bedoel dus: structureel recht op sabbatical verlof na x dienstjaren. Om
echt op te frissen. In Australië bestaat "long service leave". In Nl bestond (!) de "levensloopregeling", nu definitief ter ziele.
Aan al die mensen die zo graag "iets anders" willen gaan doen met hun passie voor onderwijs laat ik graag het vergaderen over hoe zo'n regeling tot stand moet komen. .. maar miskenning van leraren kAn voorkomen worden.

En daarom heb ik dit allemaal gedeeld. Bij deze.


*naschrift: bloemenzee"
Op 6 oktober heb ik op linkedin gepost:

"Een post in linkedinstijl zou zijn: "Op de vooravond van 4 oktober mocht ik het Testimonium in ontvangst nemen dat ik mijn pelgrimage van 1800km naar Assisi heb volbracht."Maar eerlijk gezegd...vind ik t best jammer dat ik aangekomen ben. Zoals Odysseus in Ithaka (Kavafis): het gaf je de mooie reis!Onderweg heb ik vele bijzondere ontmoetingen gehad, gastvrijheid, hartelijke woorden, 'n luisterend oor voor mijn "Latino macaronico" als ik dat nodig had. Door reacties op m'n blog, verdriet en vreugde van vrienden en familie, Ter Apel, het kerkelijk nieuws uit Vlaanderen liep ook het thuisfront mee, het was deel van wat ik onderweg te verwerken had. Ik ben niet langer bang voor (de meeste) honden, begroet ze met "fratello cane" en heb veel over mezelf geleerd. Heb veel ballast van de afgelopen 57 jaar afgeworpen en fijne herinneringen weer opgegraven. Zoals 5gym uit Delft met wie ik in 1993 ook een etappe naar Assisi liep. Op camping Fontemaggio, helemaal ondetaan bij de olijfboomgaard, aan de "via del umilta e pardono" heb ik mijn tent opgeslagen. De nevel in het dal s ochtends, de gouden zonsondergang s avonds de warmte en schaduw overdag zeggen me nu even meer dan al die kerken en touristen in Assisi. Ik geniet na, in dankbaarheid en vreugde. Het zal wel even duren voor ik in Nl weer "functioneer" - maar misschien is dat ook mijn verlangen niet. I.p.v. teach-aholism, ambitie, dadendrang wil ik transformeren naar een eenvoudiger wijze van leven en werken. En, dus, ook minder Linkedin. Ik zeg t niet op: om te zien hoe mooi >30 jaargangen oudleerlingen terecht zijn gekomen is het een dierbaar middel! Met Franciscus van Assisi wens ik jullie toe "Vrede, en alle goeds!"

De post werd meteen geliked door tientallen oudleerlingen uit allerlei verschillende jaargangen. Het emotioneert me, elke naam erbij weer. Als een weiland vol prachtige bloemen. Wie wil er nou ooit "iets anders" doen na zo'n bloemenzee?



https://www.nrc.nl/nieuws/2022/09/27/zonder-burn-out-geen-carriere-a4143363

Geschreven door Michaelsvoettocht