Op vrijdag 29 juli vertrokken Bernie en ik naar één van de meest bijzondere wereldwonderen, Lalibela, gelegen in het het Noorden van Ethiopië. Deze plaats is zo bijzonder, omdat er 11 kerken zijn die 900 jaar geleden volledig uit rotsen zijn gehouwen. Lalibela betekent ‘honingeter’. Tot op de dag van vandaag is het nog steeds een raadsel hoe men dat in die tijd voor elkaar heeft gekregen.

_Verhaal van de rotskerken
Het verhaal over de rotskerken is als volgt: Keizer Harbey Gebre Maryam kreeg een derde kind, een zoon. Na de geboorte kwamen alle dieren uit het dorp naar het wiegje om het kindje te bewonderen. Dit was een heel bijzonder teken. De naam ‘honingeter’ komt omdat de moeder allemaal bijen om het kindje heen zag zwermen. Ondanks dat het de derde in het gezin was, zou dit kind de opvolger worden. Zijn broer was hierom jaloers en stopte gif in zijn eten. Het kind heeft drie dagen in coma gelegen en kreeg toen een droom dat hij door een engel werd meegenomen en dat deze hem een stad liet zien met uit steen gehouwen kerken. Hij kreeg de opdracht om hetzelfde te bouwen als hij uit de coma zou ontwaken. Het ‘Nieuwe Jeruzalem’ in Roha. Lalibela begint jaren later aan het project. In 24 jaar zijn er 11 kerken uit de rotsen gebeiteld. Bet Maryam, Medhane Alem, Bet Meskel, Bet Danaghel, Bet Debre Sina, Bet Golgotha, Bet Gabriël, Bet Mercurios, Bet Emmanuël en als laatste de Bet Giyorgis. ‘Bet’ betekent ‘huis’ .Het verhaal gaat dat er 40.000 personen aan dit project hebben gewerkt, geholpen door 40.000 engelen die ’s nachts ook nog doorwerkten. Het scheen dat de engelen in de nacht het dubbele aan werk verrichtten dan overdag. Lalibela maakte een Nieuw en Oud Jeruzalem en scheidde deze gebieden (kerken) door uit de rotsen ook de Jordaan rivier te hakken._

Om zes uur ’s ochtends vertrokken we naar het vliegveld, want we zouden al om 08.10 uur gaan vliegen. Op het vliegveld was het al vrij druk en het duurde lang, want we moesten bij binnenkomst direct door poortjes heen. Schoenen uit en alle spullen op de band. Vervolgens konden we inchecken en later begon de “keuring” weer opnieuw. Er was daar een kleine ruimte om koffie te drinken en wat te eten, want we hadden bedacht om op het vliegveld te ontbijten. We besloten eerst door de controle te gaan. Toen we daar doorheen waren, bleek het heel klein en was er niets aan eten of drinken te verkrijgen. Jammer, maar we hadden geen zin om daarna weer door de controle te moeten gaan. Aanstekers meenemen is denk ik verboden, want de prullenbakken lagen hier vol mee.

Een aantal keren werden we verplaatst van gate naar gate. Het was al lang 08.10 uur geweest. Uiteindelijk werd er omgeroepen dat de vlucht naar Lalibela vertraging had. Ze wisten niet hoe laat we zouden gaan vliegen. De reden die werd genoemd, was vanwege het slechte weer in de buurt van Lalibela. Toen we daar aankwamen, was het inderdaad bewolkt, maar ik heb ook begrepen van anderen dat de vluchten soms niet gaan, als mensen bij de overheid besluiten daar naartoe te gaan en zij dan met het vliegtuig reizen die voor de passagiers bedoeld is...
Enfin, het duurde en het duurde. In de tussentijd had ik Shalom gebeld voor advies voor een goede gids daar. Shalom komt namelijk uit Lalibela. Hij wist uiteraard iemand en vroeg me in welk hotel we verbleven. Ik kon bellen zodra we daar arriveerden en dan zou deze persoon daar naartoe komen. Mooi, dat was in ieder geval alvast geregeld. Op een gegeven moment werden er flesjes water en cakejes uitgedeeld voor het lange wachten.
Na 4 uur wachten, kregen we te horen dat we konden boarden. Jammer van de uren, als je bedenkt dat het maar een uurtje vliegen is. We hadden daar al lekker aan de lunch kunnen zitten, maar het is wat het is en dat mocht de pret niet drukken.

Het was een prima vlucht. We landden op een klein vliegveld en liepen naar binnen. Ik mocht mijn handkoffertje niet meenemen als handbagage, wellicht vanwege het gewicht. Ik verwachtte binnen een lopende band te treffen, maar dat bestond daar niet. De koffers werden op een karretje naar het gebouwtje gebracht. Ondertussen ontmoette ik een leuke spontane vrouw die ook op haar koffer stond te wachten. Ze werkt voor een Zwitsers gezondheidsbedrijf en was in Ethiopië om trainingen te geven. Lalibela zou even een korte vakantie voor haar worden.

Aankomst in Lalibela
Toen we aankwamen op het vliegveld stond een chauffeur al netjes met onze naam op ons te wachten. Nou ja, al... we hadden 4 uur vertraging, dus hij stond er al enige tijd. Er kwam ook een andere jongen naar me toe die vroeg of ik Laura ben en vertelde me dat Abebe al op ons stond te wachten in het hotel. Geen idee wie die jongen op het vliegveld was, maar ik vermoedde wel dat Abebe de gids zou kunnen zijn die Shalom had geregeld. Ik had begrepen Shalom pas te bellen als we in het hotel zouden zijn en ik had hem al op de hoogte gesteld van onze vertraging. Maar zo werkt het hier niet; als je een Ethiopiër iets vraagt, regelen ze direct alles voor je. Dat bleek dan ook wel.

Van het vliegveld was het ca. 40 minuten rijden naar het hotel. Genieten van een prachtige natuur. Grote groene bergen, maar totaal anders dan dat ik tot nu toe richting het oosten van het land had gezien. We reden een flink stuk de hoogte in met allerlei bochtjes. De chauffeur was een jonge gozer met een bos vol krullen en reed goed. Hij sprak helaas geen Engels. Naast hem zat een aardige en hartelijke jongen en vertelde ons van alles. Geen idee wie hij precies was, maar op een gegeven moment liet hij vallen dat hij ons de komende dagen zou gaan rondleiden. Bernie en ik keken elkaar aan en dachten direct hetzelfde “volgens mij gaat hier iets niet goed, want we hebben hem niet “besteld”.” Dit zal wel via het hotel zijn gegaan. Ik besloot nog maar even mijn mond te houden, totdat we bij het hotel arriveren.

Bij het Lalibela Hotel aangekomen, waren we nog amper uitgestapt en we werden vrolijk gegroet door een jongen. Dat moest Abebe zijn. Hij stond al 3 uur bij het hotel op ons te wachten. Als ik hem was, was ik in die tussentijd iets anders gaan doen, maar blijkbaar wist hij niet af van onze vertraging. Het was verder geen enkel probleem. We stonden met hem te kletsen en die andere gids hebben we uiteindelijk niet meer gezien...

De eigenaar van het hotel was heel vriendelijk en gastvrij. We kregen direct de sleutel van onze kamers zonder onze boeking te hoeven laten zien. De kamers waren onwijs leuk. Buiten met een prachtige weide en schitterend uitzicht op de bergen. Een mooie plek.

Aangezien we nog niets hadden gegeten, behalve dat cakeje dan, besloten we eerst even te lunchen in het het restaurantje van het hotel. Met Abebe konden we in de tussentijd ons programma bespreken. Hij stelde voor om deze dag een beetje relaxed te doen, aangezien het in de middag een stuk drukker zou zijn in de kerken. Alle 11 kerken konden we volgens hem in één dag bezoeken, plus de grote zaterdagmiddagmarkt, dus zijn advies volgden we op. De laatste dag zouden we de eerste kerk die gebouwd is in een grot op 40 km van het dorp af gaan bezichtigen en een monasterie. Abebe vertrok vervolgens.

De omgeving verkennen
We besloten rustig een stukje door het dorpje en omgeving te lopen. Dat rustig konden we wel weglaten, want buiten het hek van het hotel op straat stond een groepje jongens en kinderen. Al bij aankomst sprak een jongetje ons meteen aan met de vraag of hij onze schoenen mocht poetsen en wenste ons een heel prettig verblijf. Bernie had geantwoord dat hij dat op zondagmiddag mocht doen.
Ze vertelden o.a. dat ze het onwijs leuk vinden om toeristen hier te hebben, zodat ze hun Engels kunnen verbeteren. Allemaal hadden ze mooie dromen. Studeren om bijvoorbeeld dokter te worden, dierenarts of in de engineering.
Uit het niets begon het keihard te regenen en we schuilden onder een afdakje bij een kroegje. De eigenaar kwam ook buiten staan en vertelde ons dat ze ontzettend blij waren met de regen, ‘thanks to God’. Vorig jaar had het tijdens het regenseizoen namelijk amper geregend en kampten ze met enorme droogte. Elke druppel was nu dus een zegen. Na de bui liepen we weer door. Het was een heel klein dorpje met één groot plein en wat straatjes met veel souvenirwinkeltjes. Je kon wel zien dat dit een toeristenplaats is. Nu was het rustig vanwege het regenseizoen. De jongens namen ons mee naar een winkeltje en we kwamen in een tuin waar een vrouwtje koffie aan het bereiden was. We besloten om een kopje koffie te nemen. De vrouw van het winkeltje vroeg aan ons of we 2 euro konden wisselen voor birr. Uiteraard deed ik dat. Met euro’s kan zij namelijk niets, want Ethiopiërs kunnen geen (buitenlandse) valuta omwisselen bij de bank.
Daarna liepen we nog een stukje door de natuur, waar vlakbij de rotskerken liggen. Onderweg kwamen we een groepje jongens tegen met een lekke voetbal. Bernie vond dat sneu en beloofde morgen een nieuwe voetbal voor hen te kopen. Ze waren zo blij als het maar kon.

’s Avonds gingen we een hapje eten. We zagen een bord van een restaurant, maar dat gebouw zag er meer uit als een bunker, echter van binnen zag het er onwijs leuk, knus en vrij luxe uit. Ook de menukaart liet ons eens andere dingen zien dan we tot nu toe gewend waren. Dat beloofde veel goeds dacht ik.
Als voorafje hadden we een smaakvolle soep. Als hoofdgerecht had ik me toch aan het vlees gewaagd, omdat ik verwachtte dat de kwaliteit hier wel goed zou zijn. Niets was minder waar. Ik kreeg het niet weg gekauwd, dus ik heb me volledig gestort op de lekkere verse frietjes in schil.
We wilden graag een flesje wijn bestellen, maar dat bleek onmogelijk. Die avond kon dat niet maar de volgende dag wel. We zagen de flessen op de bar staan, maar het antwoord bleef dat er geen wijn was. We konden alvast een fles voor morgen bestellen haha. Een biertje kon wel. We snapten er helemaal niets van, maar we moesten onwijs lachen om hoe het weer ging na zo veel van dit soort ervaringen in de afgelopen weken.
Ik bedacht me ineens dat het kon komen door het vasten. Woensdag en vrijdag zijn namelijk vastendagen, maar dat zou dan niet verklaren waarom we wel een biertje en vleesgerechten konden bestellen. Hhmm vreemd... Al met al was het een gezellige avond en haalden we lachwekkende herinneringen op van de rastafarireis.

Het achtste wereldwonder: eeuwenoude rotskerken
Abebe kwam ons ophalen bij het hotel en om 08.30 uur vertrokken we wandelend naar de rotskerken. De kinderen stonden alweer (07.30u) bij de entree van het hotel en die ene jongen herinnerde Bernie nog even aan het feit dat hij morgenmiddag zijn schoenen mocht poetsen.
Abebe is een leuke jongen en zijn Engels is goed. Ook heeft hij veel humor en een redelijk 'Westerse mind'. Heel leuk en gezellig om hem de komende twee dagen als gids te hebben.

Het is een prachtig natuurgebied. We liepen langs de “droge” rivier Jordaan en langs houten ronde huisjes. Deze huisjes schijnen uit twee verdiepingen te bestaan. Vroeger woonden hier de lokale bevolking. Tegenwoordig is het een school voor de priesters.

Voor Ethiopische begrippen is de entree vrij prijzig. Ca. € 50,-, maar dan kan je er wel 4 dagen rondlopen. Een jaar of twee geleden was de entree nog ca. € 10,-. Dit geeft wel aan dat het steeds populairder wordt onder de toeristen. Maar het is het geld zeker waard.

Boven iedere kerk is een overkapping gemaakt door de Europese Unie in 2008. Voor het gezicht en het authentieke ziet het er niet uit, maar het is noodzakelijk om de kerken in goede staat te houden. De kerken worden, wanneer nodig, ook gerenoveerd.

De eerste kerk die we bezochten, Bet Maryam, vond ik de mooiste kerk van allen. Het is de grootste kerk en hier vindt iedere zondag de kerkdienst plaats waar we ook naartoe zullen gaan.
Abebe wist veel te vertellen over de geschiedenis van die tijd, over het gebouw, beter gezegd het ‘kunstwerk’. Alles is zo verfijnd; structuren die erin gemaakt zijn, schilderingen, de ramen, de deuren en poorten, de gleuven om de kerk heen, het dak enz. Alles heeft een betekenis en is dus over nagedacht. In de kerken staan pilaren en zelfs graven.
Het bijzondere van alles is dat alles wat je ook maar ziet van rots is... Hoe hebben ze dat in die tijd kunnen doen? Met welke middelen en materialen? Het is bijzonder. Met recht één van de achtste wereldwonderen.
In elke kerk zit standaard een priester in zijn mooie gewaad. Zodra wij eraan komen, haalt hij van achter een heel mooi kruis tevoorschijn, zodat we hem desgewenst kunnen fotograferen. In sommige kruizen is ook het hele verhaal van Jezus gegraveerd. Alles lijkt met zoveel aandacht en zorg gedaan.
Buiten bij de kerk, en dat is bij meerderen, is er een vijver uit rots gebeiteld vol met groen water. Dit wordt ook wel het vruchtbare water genoemd. Op 6/7 januari met Kerstmis, springen vrouwen hierin en gaan helemaal koppie onder, met het idee erachter dat ze dan vruchtbaar(der) worden. Apart... Ik moet er niet aan denken om zelfs één vinger erin te stoppen, zo vies zag het eruit.
Abebe vertelde over één of andere keizer die was getrouwd en dat ze geen kinderen konden krijgen. De vrouw werd verruild voor een andere vrouw. Uiteindelijk kreeg zij kinderen, maar de keizer niet, want hij bleek onvruchtbaar. Bijzonder ook weer dat in eerste instantie de vrouw hierop wordt aangekeken...

Ik weet lang niet meer alle verhalen en kenmerken van iedere kerk die ons zijn verteld. Wel weet ik, dat ik bij de Golgotha kerk niet in een kamertje mocht komen, omdat ik vrouw ben. In die kamer is namelijk Lalibela zelf begraven en is in de wand gegraveerd. Abebe voelde zich heel lullig om me dat te vertellen en wist ook niet zo goed hoe hij dat moest doen. Schattig. Ik vind het inderdaad jammer, maar ik respecteer het zeker. Hij was zo aardig om een foto ervan te maken, zodat ik het toch kon zien :)
Zo liep ik die dag, uit respect, ook in een lange jurk, omdat een vrouw die in de kerk hoort te dragen. Praktisch was het niet, aangezien het één groot sport- en spelparcours was met rotsen, trappen op en af, door poorten en gleuven enz. Maar dat mocht de pret niet drukken, al stootte ik op het einde van de dag keihard mijn hoofd toen ik een poort door wilde klimmen. Dat was pijnlijk tegen een rots, maar gelukkig, naast een bult, verder niets aan de hand.

De Betlehem kerk, dat ‘broodhuis’ betekent, staat me ook nog helder voor de geest. Hier werd altijd brood gebakken. Je zag de muren aan de binnenkant nog zwartgeblakerd.

De meest indrukwekkende kerk van de buitenkant vond ik de St. George kerk. Het is de meest beroemde en gefotografeerde kerk van Lalibela.
Ook al had ik die foto’s al vaak gezien, toen ik het voor het eerst in het echt zag toen we er “tegenaan” liepen, had het iets magisch. Heel bijzonder om daar te staan. Ik wilde uiteraard foto’s maken en Abebe bleef waakzaam en vertelde me steeds niet te dicht bij de kant te gaan staan mocht ik uitglijden. Het is namelijk zo’n 12 meter diep. Hij vertelde ons het verhaal dat een aantal jaren geleden een dronken jongen naar beneden is gevallen en deze had het niet overleefd.
Abebe vertelde ons over het dak, dat deze bewust wat scheef was gemaakt en voorzien van een kruis, zodat het water bij regen er gemakkelijk af kon glijden.
Ook zagen we vanaf dit punt de zaterdagmarkt liggen, waar we hierna naartoe zouden gaan.

Het was me niet duidelijk hoe we de kerk daadwerkelijk konden bereiken, maar daar waren uiteraard weer allerlei gleuven voor. In de muur, omheining van de kerk, lagen nog mummies die we konden zien liggen. Ook liet Abebe ons gaten in de muur van de gleuf zien, waarvan het verhaal gaat dat St. George hier met zijn paard was geweest. De gaten symboliseren de afdruk van de hoefijzers.
St. George is de laatste kerk van de elf die gebouwd is. Van de binnenkant vond ik het niet de meest indrukwekkende kerk en vergeleken met de anderen ook heel klein.

De laatste kerk die we bezochten aan het einde van de dag, was Bet Meskel Abalibanos. Het schijnt dat deze kerk in één dag was gebouwd speciaal voor Meskel Kebra, de vrouw van Lalibela. De kerk zit aan de bovenkant nog aan rots vast, maar verder kan je er helemaal omheen lopen.

De tunnel van de hel
Abebe vertelde ons dat we ook de tunnel van de hel gingen bewandelen. Dat klonk erg spannend. Het komt er op neer dat die kerken ook ondergronds met elkaar verbonden zijn. De tunnel waar wij door heen gingen, is 80 meter lang, echter is deze nog voor 41 meter toegankelijk. De rest verkeert niet meer in goede staat, dus niet veilig om nog doorheen te lopen.
Goed, onze reis door de heltunnel begon. Het was pikdonker. Best scary. Zo zal het dus zijn als je blind bent. “Wat een hel”, dacht ik ;-0. Ik merkte dat ik er niet te veel bij stil moest staan en gewoon rustig moest blijven ademen en doorlopen, anders kon ik het er wel erg benauwd van gaan krijgen. Uiteindelijk zag ik de opening van de tunnel en klommen we weer naar buiten. We hebben het gehaald! “We gaan niet naar de hel”, deelde Abebe ons mee. Is dat even een opluchting... :)

De zaterdagmiddagmarkt
Nadat we een aantal kerken in de ochtend hadden bezocht, werd het tijd voor een bezoek aan de zaterdagmiddagmarkt. Alle dorpelingen, maar ook velen van ver daar buiten, zagen we richting de marktplaats vertrekken.
De markt was bijzonder indrukwekkend. Niet bepaald de markt die ik vroeger in mijn dorp bezocht... Alles wat je maar kan bedenken, is daar te vinden. Zo ook genoeg boeren die daar met hun koeien, geiten en kippen staan. Heel serieus is een potentiële koper de geiten aan het voelen of het gezond is en genoeg vlees heeft. Over het algemeen zijn de dieren hier heel mager. Vooral bij koeien en paarden zie je de botten overal zitten. Heel zielig gezicht.
Vrouwtjes zitten naast elkaar op een kleedje om bonen, linzen, gerst enz. te verkopen. Een vrouwtje was de linzen aan het sorteren, aangezien daar nog takjes en steentjes tussen zitten. Dat is best een klus. Ik heb het toen ook met Fitsum in het Guesthouse tijdens de rastafarireis gedaan. Wel een goede meditatieoefening. Die vrouwtjes zijn natuurlijk geoefend dus bij hen gaat het mega rap.
Ook zagen we vrouwtjes bezig met lange “haren”. Het zijn draden afkomstig van cactusbomen. Hier wordt touw van gemaakt, waarmee dieren worden geleid of bagage op de dieren wordt vastgebonden. Twee oude mannetjes zaten naast elkaar op de grond de touwen te vlechten. Een waanzinnig mooi gezicht...
Ik had nog steeds geen paraplu, maar dat was toch wel echt een noodzakelijk goed. Ik heb een mooie paraplu uitgezocht en Abebe wist voor mij af te dingen. Er werd toch weer echt een ‘Ferenji-prijs’ gevraagd. Sowieso werden Bernie en ik door iedereen aangekeken, aangezien we de enige blanken waren die er rondliepen.

Toen we bij de kerken liepen, kwamen we weer een groepje jongens tegen die Bernie hielp herinneren aan de voetbal. Bernie vertelde hen dat hij dit later op de dag zou kopen. Toen we op de markt liepen, stond die groep ineens weer om ons heen. Het leek wel of we de hele tijd gevolgd werden. Waarschijnlijk was dat ook zo... Ik had niet het idee dat dit dezelfde jongens waren die we gisteren met de voetbal tegenkwamen, maar helemaal zeker weten deed ik niet. Abebe bracht ons naar een stalletje waar we een bal konden kopen. Een pomp hoorde daar ook bij, werd ons verteld door de jongens. Bernie vond dat logisch dus kocht er ook een pomp bij. Nog even gezellig op de foto en de jongens bedankten honderd maal.

Lunch
Abebe liet ons alleen in het oude dorpje en adviseerde ons om bij de Green Olive Hotel dichtbij te gaan eten. We dachten even rust te hebben en tijd voor onszelf, maar Abebe had nog geen stap bij ons vandaan gezet of we hadden weer allerlei jongens om ons heen die met ons meeliepen. Jongens met allerlei dromen en ze vonden het zo leuk om toeristen in hun dorp te hebben om hun Engels te verbeteren. Twee jongens liepen bij mij en nodigde ons uit om een kop koffie bij hen thuis te komen drinken. Ze woonden met elkaar en vonden het leuk om te laten zien hoe ze woonden. Ik bedankte ze voor de uitnodiging en vertelde dat we gingen lunchen. ‘Maar heel kort’ werd er gezegd. Uiteindelijk waren we gearriveerd bij de Green Olive en Bernie vertelde me nergens op in te gaan, want ze waren alleen maar uit op geld. Aan Bernie hadden ze het verhaal verkocht dat ze graag willen studeren, maar geen geld hebben om boeken te kopen en of Bernie dat wilde betalen. Hij kon het overmaken. Bernie reageerde op een manier dat ik niet van hem gewend was, dus het was niet oké. Toen we besloten naar binnen te gaan, zeiden ze ons dat ze zouden wachten totdat we klaar waren zodat we na de lunch nog met hen mee konden gaan. Bernie maakten ze heel duidelijk dat ze dat niet hoefden te doen.
We liepen het terrein op en direct kwam er een man naar ons toegelopen om ons te waarschuwen. Hij scheen ons de hele tijd vanaf het balkon in de gaten gehouden te hebben. Hij vertelde ons dat het een groot probleem is in Lalibela. Allerlei groepjes jongens vallen toeristen op deze manier lastig en verkopen het verhaal geen geld te hebben voor studie en of er geld overgemaakt kan worden. De man legde uit dat ze op deze manier al heel veel “sponsors” hebben en goed in het geld zitten. Hij wees ons op de kleding en schoenen die ze dragen en hun haardracht. “Arm hebben ze het niet”, zei hij. Hij schaamde zich ervoor dat dit soort jongeren in het dorp rondlopen. We bedankten hem heel hartelijk voor zijn zorg.

We waren blij dat we even rustig zaten. Leuk restaurantje en het plafond leek op een grote basquet die gebruikt wordt voor de enjera’s. We hebben een zeer smaakvolle pasta gegeten.
Na de lunch stonden de jongens nog steeds op ons te wachten en hebben ze duidelijk gemaakt dat we niet op hen zaten te wachten. Vervolgens zijn we de overige kerken gaan bezoeken.

Toen we de straat ingelopen kwamen bij het hotel, stormden de bekende kinderen direct op ons af met de vraag waar de voetbal was.
Bernie vertelde hen dat hij de bal vanmiddag al had gegeven aan de andere jongens. Dit bleken inderdaad heel andere jongens en kwamen niet uit deze buurt. De kinderen waren zwaar teleurgesteld en gingen proberen die jongens op te sporen...

Diner
Aan een man die we bij het hotel tegenkwamen, het bleek de man te zijn die op mijn stoel zat in het vliegtuig :), vroegen we een plek om te eten. Hij noemde twee opties en we besloten naar het Lal Hotel te gaan schuin tegenover ons hotel.
Het was een mooi hotel, leuk restaurant. Wel vrij rustig, maar het was dan ook laagseizoen. We werden weer blij verrast door de kaart. Leuke, lekkere en andere gerechten op de kaart die we nog nergens anders hadden gezien. We vroegen de serveerster wat iets was en vervolgens kwam de chefkok aan onze tafel om het uit te leggen. Een heel bescheiden jongen, sprak goed Engels en heel behulpzaam. Je kon merken dat hij wist waar hij over sprak en liefde voor koken had.
Een paar keer kwam hij vragen of alles naar wens was en we nodigden hem uit om een glaasje wijn bij ons aan tafel te komen drinken.
We hebben lang met hem zitten kletsen. Hij gaat voor zijn werk, het is zijn passie. Hij werkte er pas sinds 2 weken en heeft hier veel vorm te geven. Hij is heel creatief en vindt het leuk om met gerechten te spelen en gerechten te maken van ingrediënten die op dat moment beschikbaar zijn.
Naar aanleiding van mijn opmerking dat ik hier geen vlees meer eet omdat het vaak zo taai is, beloofde hij ons voor de volgende avond malse Jamaican chicken te maken. Hij beaamde wel wat ik zei, maar is er zelf heel alert op welk stuk van het dier hij koopt. Als dat niet beschikbaar is, dan koopt hij ook niet in. Zo’n chefkok zie ik graag! :-)
Ik besprak met hem de mogelijkheden om in de toekomst samen te werken en kookworkshops aan te bieden als we groepen naar Lalibela hebben.
Morgen zouden we dus weer hier gaan eten en hij had ons uitgenodigd om daarna mee naar een typisch Ethiopische bar te gaan. Ben benieuwd!

Het was een intensieve en indrukwekkende dag. Veel informatie en veel mooie bijzondere dingen gezien, geklommen en geklauterd, schoenen aan en uit enz. Het was het waard en ook weer veel gelachen. Abebe pakte de energie en de humor goed op. Hij vond dat leuk, want hij maakt vaak genoeg te serieuze mensen mee.
Verder was het fijn dat we er niet in het hoogseizoen waren, want we waren bijna in iedere kerk de enige bezoekers, dus eigenlijk een privé-rondleiding!
’s Avonds in de watten gelegd met heerlijk eten en goed gezelschap. Het was top!

Kerkdienst, Yemrehanna Kristos, monastery, lekker eten en Ethiopisch uitgaansleven
De volgende dag stonden we vroeg op om naar de kerkdienst te gaan. Vanuit alle hoeken en gaten, liepen de dorpelingen in witte kledij op weg naar de kerk. Het fascineert me om te zien dat godsdienst in dit land nog zo ontzettend sterk is...
Bij de kerk stond het vol met mensen. Boven, op het kerkplein, in de gleuven, overal...
Abebe begeleidde ons door de menigte naar binnen. Net op tijd, want vlak daarna werden de deuren gesloten omdat het vol was.
Het bijzondere van de dienst op zondag is, is dat het originele gouden, maar ooit gestolen, kruis wordt gebruikt voor de zegeningen. Verder wordt deze zwaar achter slot en grendel gezet. Het kruis schijnt 2 jaar na vermissing teruggevonden te zijn bij een controle bij de douane in België. In het midden stonden de diaken (voor priester) het gebed in zang op te noemen. Daaromheen staan de andere priesters. Abebe stelde voor om bij hen op het bankje te gaan zitten. Weer zaten we eerste rang ;)
Abebe vertelde ons dat de opleiding 25 jaar duurt om een Diak te zijn. Alle teksten van de gebeden kennen ze allemaal vanuit hun ‘hart’. Ze hebben inderdaad geen boeken voor zich. Achter hem staat een wel ervaren priester, de hoofdpriester, die zo nu en dan iets in zijn oor fluistert. Hij helpt hem om het gebed voort te zetten als hij het even niet meer weet.
Abebe’s vader wilde ook dat Abebe priester zou worden, maar 25 jaar zag hij niet zitten, wat ik me goed kan voorstellen...
Van één van de priesters kregen Bernie en ik een stok, genaamd ‘praying stick’ aangereikt. We vonden het niet nodig, aangezien we zaten, maar het was toch een heel aardig gebaar.
De praying stick wordt tijdens de diensten door iedereen gebruikt om op te steunen, aangezien een kerkdiensten ca. 4 uur duren en voor de meesten is er geen plek om te zitten. Ze zijn er in verschillende lengtes. Tevens worden deze stokken gebruikt om mee op de grond te dreunen voor het ritme tijdens de gebeden.

Instrumenten
Tijdens de dienst gebruiken ze meerdere voorwerpen die ik al vele malen voorbij heb zien komen tijdens kerkbezoeken.
De mannen die het gebed met zang begeleiden staan op een gegeven moment met een bepaald instrument in hun handen, ‘senasel’ genaamd, een soort ‘sistrum’. Deze schudden ze heen en weer en de ringetjes die om de draadjes heen zitten, zorgen voor het geluid. Soms zijn deze instrumenten ook heel mooi versierd.

Later in de dienst gingen twee jongens op de grond zitten met iets wat lijkt op een grote trommel, genaamd ‘kebero’, om de religieuze teksten te interpreteren. De trommel zelf is gemaakt van schapenvacht. De ene zijde heeft een kleiner oppervlak dan de andere. Abebe legde uit dat de kleine zijde de hemel vertegenwoordigt, want de hemel is alleen voor de ‘gekozen’ mensen en de grote zijde representeert de hel. De zijdes maken elk een ander geluid. De zijdes staan tevens voor de buik van Jezus. Het touw dat er omheen is gebonden staat voor de .... van de zweep waar Jezus mee geslagen is. In de trommels zit een steen. Het heeft te maken met het rijzen uit de dood.
Van deze trommels bestaat er een grote en kleine variant. De grote wordt gebuikt voor de aankondiging.

Ik vond het heel mooi en denk dat ik vanaf nu de call to prayers in de buurt van het Guesthouse beter kan hebben, al hoeft het voor mij nog steeds niet om 4 uur ’s nachts of soms 24 uur aan één stuk door...

Yemrehanna Kristos
40 kilometer van Lalibela vandaan lag in de bergen de kerk Yemrehanna Kristos. De chauffeur was de jongen die ons van het vliegveld haalde.
Vergeleken met de wegen die ik naar het oosten en zuiden gewend was, waren de wegen hier vrij slecht. De Chinezen zijn druk bezig om de wegen hier te asfalteren.
Onderweg werd er nog gestopt om een aantal kiekjes te maken van het prachtige uitzicht.
Na enige tijd (2 uur of zo) stopten we en moesten we het laatste stuk te voet verder om de kerk te bereiken. Een mooi aangelegd pad verder omhoog. Het begon weer te regenen, maar gelukkig had ik mijn paraplu bij me. Het had wel iets. Lopend in de regen in de prachtige natuur. Die kerk lag erg hoog. Op de vraag waarom die kerken altijd zo hoog liggen en zelfs oude mensen of die nog slecht te been zijn alle moeite moeten doen om daar te komen, legde Abebe uit dat kerken hoog worden gebouwd, zodat het dichter bij de hemel / God ligt en dat het doet denken aan de weg die Jezus heeft moeten afleggen voordat hij aan het kruis genageld werd.
Uiteindelijk waren we daar. Deze kerk is niet niet van rots, maar wel onder een rots gebouwd. Jammer genoeg is er een houten schot/hek voorgezet om binnen te komen. Door het regenseizoen was boven de kerk/rots ook een prachtige waterval te zien. We trokken onze schoenen uit en gingen naar binnen.

De kerk is gebouwd op water en is gemaakt van hout, marmer en steen. Van binnen is er veel aandacht besteed aan de versieringen op de muren, plafonds en pilaren. Alles binnen is van hout. De verf van toen zit er nog steeds op. Het is prachtig.
Ook de priester trok zijn gewaad weer aan en haalde het kruis tevoorschijn. Toch maar weer een mooi fotootje gemaakt :-) Hij woont ook hier.
We liepen de kerk uit en achter de kerk was een grote ruimte, waar bijna 5.000 dode mensen / mummies liggen achter een hek. In het verleden vonden grote pelgrimstochten hier naartoe plaat. De pelgrims kwamen van verre en hadden ook besloten om niet te eten en te drinken. Bij aankomst, legden ze dan ook snel het loodje.. De lichamen werden achter de kerken opgeborgen.
Nog steeds vinden er pelgrimstochten plaats. Jaarlijks, rond de kerstperiode, maken ca. 1.000 pelgrims deze 3 weken durende tocht. 95% hiervan zijn Ethiopiërs.

We liepen weer terug naar beneden waar de chauffeur op ons stond te wachten. Er staan daar kleine souvenirwinkeltjes, maar heb niets gekocht, want vond het niet bijzonder.

Bernie en ik werden afgezet bij Ben Ababa (heuvelbloem) om te lunchen. Een heel leuk gek gebouw op een berg met een prachtig uitzicht. De roofvogels vlogen boven ons hoofd. Het eten was heerlijk. Koken kunnen ze in Lalibela wel.
Na twee uur werden we weer opgehaald en begon onze tocht naar de monastery, Asheton Maryam. Vlak bij de eindbestemming was het nat en modderig naast een afhelling. Hij bleef met de wielen erin hangen en ik besloot om maar even uit te stappen en te lopen... :)

Asheton Maryam
Ook deze monastery lag er prachtig bij, onder een rots gebouwd. Continu hoorden we druppels op het dak kletteren dat van de rotsen afkwam. Voor even wel lekker, maar als je dat de hele dag moet horen, zou ik wel gek worden. De priester woont daar namelijk in een klein huisje. Een prachtig uitzicht iedere dag. Hij heeft gewoon een vrouw en kinderen, maar wil graag bij de monastery wonen.
Toen we weer naar buiten liepen, stonden onze schoenen weer netjes opgesteld. Dat gaat hier overal zo. De zogenaamde schoenenjongens en/of -dames passen als het ware op je schoenen en zetten ze netjes op een rij. De bedoeling is natuurlijk dat je ze wat geld geeft.

Na dit bezoek zaten onze kerkelijke bezoeken erop en gingen terug naar het hotel.
Ik vertelde Abebe dat ik hem een fijne gids vind en ik graag met hem in contact blijf voor als we met groepen in Lalibela komen.

Schoenen
Toen we bij het hotel arriveerden, kwamen weer alle jongens en kinderen direct op ons af. Bernie werd meteen gewezen op het feit dat het zondagmiddag is en dat ze dan zijn schoenen mochten poetsen. Hij had amper de gelegenheid om uit de auto te stappen en even bij te komen.
Bij het hotel namen we een biertje op het terras en Bernie gaf zijn schoenen af. Vol trots en een glimlach zaten ze op straat zijn schoenen mooi te maken. Het werd met zorg gedaan. De jongens vertelden erna dat ze de jongens van de voetbal hebben opgespoord en dat zij de voetbal en pomp weer hebben teruggebracht naar de winkel, zodat ze met het geld alcohol kunnen kopen. Het zou goed waar kunnen zijn...
We voelden allebei een teleurstelling. Je denkt iets goed te doen en oprecht te geven en dan wordt er op deze manier misbruik van gemaakt. Maar het zij zo. De jongens vroegen nog wel of zij een voetbal mochten hebben, maar dat heeft Bernie afgewezen. Ze wilden ook zijn adres, maar ook dat heeft hij niet gegeven.
Ik heb ergens met die kinderen te doen. Ze hangen daar maar een beetje op straat... Om half zeven ’s ochtends staan ze al buiten, maar ook nog om 23.00 uur ’s avonds. In ieder geval, de kinderen hebben geld kunnen verdienen door Bernie weer mooie glimmende schoenen te geven...

Jamaican Chicken en Ethiopisch uitgaansleven
Overdag belde de kok, genaamd Mareg, mij al, om te vertellen dat we eventueel al een half uurtje eerder konden komen. We hadden namelijk om 18.30 uur afgesproken. Op zijn kostbare vrije dag wilde hij per se voor ons koken. Toen we aankwamen, stond hij buiten al op ons te wachten om ons hartelijk welkom te heten.
De Jamaican chicken was verrukkelijk. Heel mals en de smaak fantastisch. Na weer een tijdje aan tafel te zitten kletsen, attendeerde Mareg ons erop dat het hoogste tijd was om naar de Torpido bar te gaan. We gingen met de ‘Bajaj’, een soort TukTuk’. Dit was voor mij de eerste keer hier. Buiten Addis Ababa zie je ze mega veel.

Torpido was druk. Het zat helemaal vol, maar er werd graag nog plaats voor ons gemaakt. Een muzikant, ‘Azmari’ genaamd, stond volop te spelen en te zingen.
Azmari’s zijn muzikanten die rondtrekken en met name optreden in drankgelegenheden genaamd ‘tejbeit, zoiets als Torpido dus. Azmari’s zijn goed in het improviseren van teksten. Er werd ook inderdaad veel en hard gelachen. Helaas kon ik het niet verstaan, maar gelukkig vertaalde Mareg af en toe iets.
Zij begeleiden zichzelf op een 'masenqo' of 'krar', typische Ethiopische instrumenten. Een masenqo is een één-snarig strijkinstrument, waarvan de snaar vaak wordt gemaakt van paardenhaar. Een krar heeft 5 of 6 snaren.

Er waren ook twee dansers, een man en vrouw, die het publiek vermaakten met de typische Ethiopische dansen. Regelmatig trokken ze iemand uit het publiek om mee te dansen. Bernie en ik waren uiteraard ook een aantal keren de Sjaak. Ik deed maar wat, maar als Ferenji had ik het toch wel goed gedaan. Ineens zag ik ook de vrouw die ik op het vliegveld ontmoette toen zij ook werd uitgenodigd om te dansen. Ik kon het niet laten haar even op de foto te zetten.

Hier zijn ze ook gespecialiseerd in het serveren van Tej (honingwijn), wat ik voor het eerst in 2000 Habesha had gedronken. Deze avond had ik twee flesjes op, maar met eerder al bier en wijn, voelde ik dat op een gegeven moment wel. Laatste flesje heb ik dan ook maar niet opgedronken...

Na een gezellige avond vertrokken we weer met de Bajaj naar het hotel in de stromende regen. De Bajaj begaf het, maar werd ter plaatse gemaakt. Hij reed echt als een malle en door het beslagen raampje viel amper iets te zien. Bernie en ik zaten niet heel relaxed maar kwamen tegelijkertijd ook niet meer bij van het lachen. Mareg werd eerst thuis afgezet en vroeg of hij mijn paraplu mocht lenen. Hij zou ons morgenochtend vroeg toch nog even gedag komen zeggen.

Wederom, weer een geslaagde dag met veel bijzonderheden, humor en gezelligheid.

Terug naar Addis...
Om half 7 zaten we al aan het ontbijt, want het was helaas tijd om terug naar Addis te keren. Mareg zat er al, met de paraplu. We hebben nog even zitten kletsen. Om 7 uur zouden we vertrekken, maar de chauffeur die ons ook ophaalde van het vliegveld was wat later. Ethiopië he...
Uiteindelijk gingen we, maar onderweg stopten hij nog een aantal keren om andere mensen op te halen, maar soms ook, in mijn optiek, zonder enige reden... Het was allemaal een beetje vaag en ik vond het ook irritant, want ik wilde niet te laat op het vliegveld aankomen en het werd al krap. Althans volgens mijn Nederlandse gedachtegang...

Onderweg genoot ik nog even van de prachtige natuur. Eenmaal aangekomen op het vliegveld, bleek de deur naar de gate nog niet eens open te zijn, dus we konden nog relaxed zitten.
Toen we eenmaal de deur door waren – het gebouw was heel klein – kwam ik weer de vrouw tegen die ik op de heenweg op het vliegveld ontmoette. Ik vertelde haar dat ik haar had gezien de avond ervoor en dat ik een foto had gemaakt. Die wilde ze wel graag hebben. Zij vond het ook een leuke kroeg. Ook vertelde ze precies hetzelfde verhaal over de groepjes jongens... Heel naar. Het is zonde dat dit bestaat in zo’n mooie, pittoreske, authentieke en magische plaats als Lalibela...

Dit keer vlogen we op tijd en landden we weer op de bodem van Addis. Het was een geslaagd weekend. Boven verwachting.

Geschreven door Laura-hogervorst.op.pad